
Rimas Diversas
Spirituales de Su
Dottore Hieronimu
Araolla Sardu
Sassaresu
IN CALARIS
Cun lissensia de su Superiore. 1597
Per Ioanne Galcerinu.
Por mandado del santo Officio deste Reyno de Cerdeña, he visto y leydo esta obra intitulada, Rimas diversas espirituales del Doctor Hieronymo Araolla en lengua Sarda, Toscana, y Castellana, y allende de ser por la variedad agradable, será a mi parecer por las materias provechosa a los que la leyeren, saliendo a luz, como entiendo que conviene que salga. Dat. en el collegio de Sacer de la Compañia de Iesus a los 11
de Março. 1596
Antonio Marignacio Sacerdote
de la Compañía de Ies\s.
Por mandado y comissión del Reverendíssimo S. Don Alonso Lasso Cedeño, Arçobispo de Caller, y Presidente por su Magestad en el presente Reyno de Cerdeña, he visto y leydo la presente obra compuesta en lengua Sarda, Castellana, y Toscana, por el Doctor Hierónymo Araolla Sassarés, llamada: Rimas diversas Espirituales; y en toda ella no he hallado cosa que contraria sea a nuestra Santa Fé Cathólica, o a buenas costumbres; antes en parte muy útil y provechosa, por ser sentenciosa, y de muchos avisos, y desengaños: y en parte deleitable, sin offensa, por ser curiosa, en materias varia, y de estilo appasible. Y assí (a mi parescer) puede y deve dexarse imprimir, y assí lo firme de mi mano hoy en Caller a 16 de Iunio. 1597
Antiocho de Doni Doctor en
sacra Theología.
********
A DON BLASCU DE ALAGON
primugenitu, & successore de sos Istados de Don Artal de
Alagon Conte de Sastago.
1Si leet, ingegnu curiosissimu, qui Alexandru Magnu, fetende da sos soldados suos saquigiare, & distruer sa Citade de Thebe, lis cumandait expressamente qui sa domo de Pindaro Poeta liricu la lassarent in pees, & qui a nesunu de sa familia sua faguerent dannu alcunu; tantu fuit su respetu, & honore qui sempre li haviat portadu. 2De Tolomeo Re de Egittu hamus ancora intesu qui per ornamentu de sa libraria sua (de su quale si faguet da sos iscrittores famosa mentione) procurait qui li mandarent sos Athenienses copias de sas tragedias da Sofocle, & Euripide, duos graves poetas tragicos, compostas, & da sas insoro proprias manos iscrittas sas quales teniant cuddos in grandissima custodia & reverencia; 3& recusende cuddos de darelas, & succedende a pagos annos poscha in Athene una extrema penuria de trigu, non podende de haver in atteru logu nesunu si no da Egittu, su Re si nde alegrait meda qui da custa penuria si li offerreret occasione de poder haver s’intentu sou, 4pro qui comente non querfisint sos Athenienses sas tantu da cuddu desigiadas oberas dareli, mancu isse querfisit qui haverent portadu de su trigu, & qui forzados da su putu de su famen, li haverent mandadu prima sos proprios originales, de sos quales quantu si compiaguisit, bene lu mustrait Tolomeo, 5pro qui hapidos cuddos a sos Athenienses liberale si mustrait concedendelis trigu non solamente de quantu nde haviant bisongiu, mas d’ogni gabella, & gravesa francu.
6Da su testimongiu de cussos duos potentissimos & sapientissimos Rees (lasso per brevidade infinitos ateros exemplos & antiguos & modernos) si podet cun facilidade comprender de quanta estimacione, & reverentia a sos intelligentes sian dignos sos sacros, & divinos Poetas; 7& totu custu venit da sa rexone experimentada pro qui sutta sas fabulas da sos poetas inventadas andat sempre velada una profundissima dottrina de tottu sas cosas, & divinas, & humanas, & particularemente a sa vida de s’homine necessarias; 8& quie cuddas leende intro non bi faguet alguna speculatione dimustrat grande indisiu de fiaquesa d’ingegnu, pobresa d’isquire & incapacidade de discursu. 9Inhue non est maravigia qui no nde portet cudda admiratione qui sos dottos leant, sos quales cun sa agudesa de s’intellettu penetrende de sa superficie a su vivu de sa fabula, constrittos sunt a narrer cun Platone, & Aristotele qu’istetint sos poetas sos primos Theologos de su mundu. 10Sa poesia hat da exteriormente hue nudrire sos simplices & puros animos, & in secretu hue elevare sos savios, & altos intellettos quasi in terrenu pianu abba profunda, hue & sos angiones biant, & sos elefantes nadent; gasi ad alcunu hat como parrer leende unu poema, atteru que fabulas in cuddu non contenersi pro tratenimentu de sas otiosas oras; 11ma pro sa larguesa & profundidade de s’obera, atteros quale e nadu discorrende comente su Landinu subra Virgiliu si videt haver fattu, hant como agatare juntamente cun su artificiosu modu de narrer sos riccos thesoros de totu sas sciencias qui da su intellettu humanu apprender si pottant; 12da sas quales si vident prender sos poetas cuddas cosas, qui a sa insoro materia a prepositu vengiant, & qui sas insoro compositiones, & utiles, & deletosas juntamente faguer potan, non atteramente qui faguen sas industriosas abes in unu campu de fiores, qui de cuddos pius volenteri si cibant qui per istintu naturale conosquent esser sos megius a faguer cuddu licore, qui solas issas faguer solent; 13& si sa poesia per similitudine si narat pintura, antis pintura viva, & su pintore podet cun sos liniamentos, cun sas proportiones, & colores umbriguende, & rischiarende, & cun ateros artificios de sa pintura representare a su visivu sensu tottu sas cosas qui animadas, o inanimadas siant in su mundu. 14Quie non isquit quantu pius attamente podet su poeta cun sa efficacia de su narrer representare a quie leet sas matessi cosas de manera qui vengiat s’intellettu a recierlas non atteramente qui las reciet per mesu de sos sensos esteriores? 15da inogue succedit, qui segundu sunu sas materias trattadas da sos poetas, & segundu andat cun cudda acompagnadu su modu de narrer, sentimus, leende, mover in nois totu cuddos diversos effetos a sos quales sos animos nostros sunt suttapostos, 16& non solamente nos hat como moher a pietade sa causa miserable de alcunu, & a isdignu sa bascesa, & furfantaria de alcunu atteru, ma s’infamia d’unu homine vile, & malu hat como causare aborrimentu, & anchora avisu a querrer fuire cuddos attos bassos, & iscelerados pro sos quales in tale infamia si ruet, comente anchora pro su contrariu sas laudabiles oberas de su qui est prevenidu famosu nos hant como incitare cun una honorada invidia a imitarelu. 17Pro custa rexone sos Athenienses qui sas oberas de Homero in grande veneratione teniant, fettisint una legge qui in certos dies festivos qui issos chiamant Panathei, sos quales in honore de Minerva de quimbe, in quimbe annos si celebraant, si cantaren publicamente sos versos de su matessi Homeru; giudiquende qui per cuddas in sas quales diffusamente sas cosas laudabiles de valerosos homines si contan, multu megius qui de sa brevidade de sas proprias legges, restarent sos ascultantes persuadidos, & instrutos de su qui faguer, & fuire conveniat. 18Sos Lacedemonios su matessi ogni volta quando su exercitu insoro cun su inimigu a combater veniat, segundu unu insoro statutu unu pagu inantis de querrer combater, & cominciare sa batalla, convocare faguiant in su allogiamentu Reale sos soldados pro intender sos versos de Tirteo pro sos quales si animarent a tenner in pagu istima sa vida pro sa salude de sa patria. 19In grande prexu si teniat quie de alcuna de sas sciencias, o artes qui liberales si narant, fetende professione riescit in cudda eccellente. 20Hor si custu est veru, comente est verissimu, e quantu magiore gloria si devet a sa poesia, qui non compresa in su numeru de sas artes liberales, contenit, & abraciat in issa non solamente cuddas, ma quantas atteras sciencias siant, & divinas, & humanas? e quale cosa est, o si potat imaginare da sa pius suprema parte de sos quelos fini a sa pius infima de sa terra qui non potat venner in suggettu a su poeta, & d’ite sos poetas non hapant tratadu? 21Tenet posca sa poesia pro particulare privilegiu, & pro maggiore dignidade sua unu modu de narrer qui andat restrittu de certos numeros, procedit cun certos pees, & est distintu, & isparguidu tottu de certas lumeras, de sas quales fatu su intelletu de quie leet capace, venit a restarende sumamente inamoradu admirende sas maravigiosas inventiones, & juntamente cun cuddas sos ornamentos, & figuras de sa elocucione: 22& pro custu parsit a Platone de narrer qui sos poetas faeddant cun una certa limba subranaturale, & qui non si imparat sa poesia cun arte humana, ma qui procedit da una mente accesa de occultu furore divinu, da su quale venint qualchi volta sos poetas de tale manera infiamados in su exprimer sos insoro profundos concettos, qui vennidu cuddu posca a mancare, & infritaresi, & torrende a leer sas proprias compositiones, d’issos matessi si maravigiant, & cuddas mirant non comente da issos mas comente da atter pius elevadu ingegnu nasquidas; 23& volende mustrare su matessi Filosofu sa poesia comente si est naradu non da s’arte, non da su casu, ma da sa divina mente proceder, narat qui pro sa divina mente s’intendet Iuppiter, su quale tirat a isse cun violentia Apollo, ciò est su sole intesu pro s’anima universale de su mundu, 24& de tale anima det esser illuminadu su choro de sas musas, qui sunu noe significadas pro sas noe Sferas celestes, sas quales cun su giramentu, & motu insoro proportionadu generant cudda incomprensibile armonia illuminende cun su matessi lumen sos intellettos de sos poetas, qui a recier cuddu dispostos sunu, 25da su quale comente e inebriados, & ripienos de furore venint poscha sas dotes insoro, & altas compositiones iscriende. 26Ma lassende a parte sa autoridade de Platone, & su exemplu de sos poetas gentiles a sa matessi gentilidade, 27quie non isquit qui da sos ragios de sa divina mente illuminados cuddos tantu a Deu amigos, & in su mundu celebres poetas Hebreos, Moyse, & David, faeddant gasi altamente de sos secrettos e de sas grandesas de Deus, 28qui non podent sos intellettos humanos faguersinde capaces qui fatos non siant participes de su matessi lumen divinu? 29& quale unu abundante, & profundu fiumen per longu caminu discurrende segundu sa diversidade de sos logos, qui incontrat, diversamente si faguet vider s’aspettu, & in su mormorio sentire, 30gasi su artificiosu poeta, qui in diversas personas transformendesi diversas materias trattat, andat segundu sa variedade de cuddos sos concettos suos isparguendelos cun versos como dulques & suaves, & como ruggios, & asperos, & tale volta piaguivoles, & allegros, tale volta lacrimosos, & malenconicos, & quando cun humiles, & pianos, & quando cun graves & risonantes, & inogue si hat como mustrare unu moralissimu Socrate, poscha unu suttilissimu iscudrignadore de sa natura Aristotele, & como sa persone de unu risolutu, & valerosu Capitanu det representare, como de unu poveru, & arriscadu soldadu, 31& si hat como mustrare ancora sensa haver mai sulcadu su mare unu pratichissimu navigante, & sensa essersi mai partidu dae domo, unu esquisitissimu geografu, & sensa haver mai tratadu pingellu unu novu, & singulare Apelle, 32& in suma pro non consumare pius tempus concludo qui a su poeta solu comente per donu speciale de su quelu est concessu trattare de tottu sas cosas qui da tottu sos scientiados, & dottos de su mundu si trattan. 33Et isquende su gustu, & delettu, qui in leer cosas poeticas sentit, como siant Latinas, o Toscanas, o in quale si siat attera limba, 34& in sos annos passados quando fuit in custu Regnu Iuan Aguilera criadu de sa sua mi dimandait cun grande istancia algunas compositiones in idioma Sardu, non potisi a s’ora tantu pro sa pronta partida de su ditu Aguilera, comente ancora istetti forzadu andare a sa Corte Romana pro negossios proprios, mustrare su ardente desiggiu qui tengio, & tenia in servirela; 35mi est parfidu como, pro qui tengiat cognitione de sa limba Sarda comente tenet de sas de pius, faguer imprimer custas figgias mias spirituales, in diversos tempos, & per varios accidentes nasquidas, 36& apresentarelas pro pignora, & cabarra de sa servitudine mia, ponendelas sutta s’umbra de tanta autoridade inhue da ruggias, & infimas si hant como illustrare & arrichire, suppliquende cun serena fronte las acceptet cun cuddu caldu affettu, qui las apresento, 37& cesso preguende a s’altissimu Segnore pro sa vida & domo de sa sua, sa quale cun felicidade, & acresquimentu de pius istados conservet, de Sassari, a XV de Genargiu. MDXCVI.
Hieronymo Araolla.
2 Euripide,] Euripide tragicos,] tragicos 3 si nde] sinde 4 su putu de su famen] su putu famen 5 nde] de; d’ogni] dogni; 8 d’isquire] disquire; 9 no nde] non de qu’istetint] qui stetint fabula,] fabula 10 hat da exteriormente] hada exteriormente oras] orias 11 quale e nadu] quale e anadu hant] hat; 12 conosquent] conosquet 14 esteriores?] esteriores, 15 narrer,] narrer sentimus, leende,]sentimis leende 16 atteru, ma s’infamia] atteru ma s’infamia 17 Panathenei] Panathei contan,] contan 18 veniat,] veniat statutu,] statutu 19 narant,] narant eccellente] eccelente 20 liberales,] liberales humanas?] humanas, d’ite] dite; tratadu?] tratadu. 22 subranaturale] subra naturale 23s’intedet] sintendet; ciò] cio; narat] narant 27 Hebreos,] Hebreos 28 divinu?] divinu, 29 incontrat,] incontrat s’aspettu] saspettu sentire,] sentire 30 como de unu poveru] cono de unu poveru 31 como] cono 32 trattan. Et] trattan, & 34 proprios,] proprios
34 criadu] servo/dipendente della sua (altezza)
I
Discursu de sa miseria humana.
1
Si mi paro a mirare sos andados
Tempos, qui mi lassaint pilos d’arguentu,
Et sos piagueres ranquidos passados,
De sos quales su fruttu est pentimentu,
Et sas offensas mias, & sos peccados,
Qui comittisi in su primu istamentu;
Tantu grave mi sento, & pienu vido,
Qui alzaremi da terra non confido.
2
Mi cobersit sos oyos de su mundu
S’iscura benda, & sa lughe solare
Non penetrait in me, postu in su fundu
De custu ansiosu, & de tempesta mare:
Giret su sole fiamigiende in tundu,
Qui sos oyos mi pottat isvelare,
Et segada sa benda, & russu velu,
Su coro cun sos oyos alze in quelu.
3
Mirende in altu, sa miseria mia
Connosquer potta, & pritte isteti nadu
Mi suvengiat ispissu in fantasia,
Pro qu’iste sempre alerta, & isbigiadu.
Anima colligada in compagnia
De custu afflittu corpus tormentadu,
Non ti suggettet cosa infima, & vile
Essende eterna tue fatta gentile.
4
Et si unu tempus ti pargisint bellas
Custas tragicomedias mundanales,
Inhue sumersas sunt milli ribellas
Almas contra decretos celestiales,
Non happat mare arena, in quelu istellas,
Ne foggias in sos tempos autumnales,
Quantu lagrimas falent da sas mias
Lughes, pro sas passadas frenesias.
5
Dicta, Segnore, tue, scriat sa manu,
Qui potta discurrende sa baxesa
Narrer de s’infelice istadu humanu,
Nasquidu in piantu, allevadu in tristesa;
De mundu non ti tiret premiu vanu,
Cun sa rette, qui tenet sempre tesa,
Mas aburri, & disprexa, e in odiu tengias
De cuddu sas caricias, rete, & engias.
6
Da hue nasquer ti det, terrestre humore,
Putridu istercu, rabbia e fantasia,
Cun carnale pruritu, e cun fetore
Concepta, monstruosa, & fera harpia,
D’ogni pianta terrena inferiore,
Tiranna, avara, crudele, & impia,
Vasu pienu de vicios, qui transportas
Sa candida columba per vias tortas?
SONETTO
Fidele, antiga, secretaria mia,
Cun quie sola contai, sutta sa luna
Tottu sas penas mias, de una in una,
Quando attesu de me mortu vivia, 4
Cun cudda, qui non fallit mai sa via,
Acompagnadi in custa notte bruna,
Extintu su tirannu, & sa fortuna
Pustis qui ses torrada in segnoria. 8
Torque su cursu, da tempesta esortu,
Già qui de custu mundu has su guvernu,
Qui certu agattes como assentu, & portu. 11
Et dogni affettu de su coro internu
Rintegra in su qu’est unicu confortu
Pianguende su passadu, & doppiu infernu.
1 Fidele,] Fidele 4 vivia,] vivia. 5 via,] via 8 segnoria.] segnoria, 10 Già] Gia 12 dogni] d’ogni internu] internu,
SONETTO
Aspide surda, & cega Talpa fea,
A su qui ti protesto, & mustro ogni hora,
Itte mi quircas, itte pius ancora,
Pestiferu venenu, in forma rea, 4
Si da su coro meu, da custa idea,
Parizos annos sunt qui vives fora,
Vana isperansa, sola causadora,
Qui m’apartai da sa Regina Astrea? 8
Custas tenebras mias, chiaru, & serenu
Raggiu, resolve, & a sa destra passe,
Qui de sa tela mia su subiu est pienu. 11
Da s’unu extremu a s’atteru trapasse,
Concedimi, Segnore, tantu alenu,
Prima qui custa terra in terra lasse.
Pasé hace unos dias por la bella ciudad de Cagliari. Tengo un hijo, Pablo, que estudió Filologia Italiana y ha estado un año en un instituto dse primaria de la ciudad de Forli.Le comentaré tú blog para que lo comente. Un saludo cordial. José Luis Resino.
RispondiElimina