CAGLIARI 20 ottobre 2004, ore 18,00 Via Trentino, ERSU Casa dello Studente Sala Cosseddu
Limba, de limba seus chistionendi: limba poita? Ap’essi
mancai strollicu e isfadosu, ma s’ap’a nai chi sa limba est po s’identidadi. Po
s’identidadi, eja: ma tocat a biri perou in cali manera depeus tenni acapiadus
custus dus nominis de lingua e de identidadi, chene fai diventai sa lingua
s’addoru de unu déu sbuìdu, chene dha torrai a unu “feticcio”, s’ìat a nai in
italianu; ma tenendidha, sa lingua, in su consideru e in su contivizu giustu,
cument’e cusciéntzia bera, cument’e un’aficu de cumpiri. Lingua cumenti ad essi
carchi cosa chi’nci podeus acafai innìa su pensamentu e innoi su pensamentu
etotu potzat agguantai, e si potzat isterri, e potzat mancai sestai unu ghetu
d’esisténtzia: una “costante esistenziale”, in custus tempus chi si sun bortaus
‘post-resistenziali’. E totu custu, innanti de dogna consideru de giudu praticu
e deretu. Ollu nai cun custu chi oi sa chistioni no est tantu de fai de manera
chi is chi no comprendint s’italianu si potzant espressai e potzant fuedhai su
sardu, custu problema oi pertocat pagu genti e sempri prus pagu: oi su problema
est a s’imbessi, ca est cussu de torrai a fai imparai e imperai su sardu a is
prus de sa genti, e pruscatotu a is giovunus, chi oi in die si dh’ant
iscaresciu. E totu custu movendi de s’asssuntu chi s’educatzioni e sa sabidoria
depit essi multilingue e plurilingue cun s’atuamentu chi su de tenni e connosci
prus de una lingua est una richesa, e chi su de fai giogai e traballai prus de
una lingua in intru de una conca, de una pessoni e de una personalidadi matessi
no est unu perigulu ne po sa pessoni ne po dognuna de custas linguas: ca ind
unu propriu logu poidint biviri e matucai prus linguas agiuendisì paribari.
Pertochendi a custu, s’Univ. est fendi sa parti sua, e in sa FdL, mein chi
traballu, tenus curricula, cursos de laurea specialistica e master de lingua e
de cultura sarda, chi anti tentu e tenint fortuna e aggradessu intr’ ’e is
discentis; e po custu abbisongiant de amparu e de essi afortigaus de su mundu
de sa cultura e de is istitutzionis, po ca si potzant isprundi cun dicia.
Chini narat chi est mellus a imperai su tempus
e s’atinu a imparai una lingua internatzionali, s’ingresu po esempiu e po
primu, poita ca funti custas linguas is de prus importu e podint aberri is
gennas a su benidori e ca funti custas linguas is prus de cabbali e profetu,
cussas po s’assantai ind unu mundu globalizadu, chene perdi tempus e balìa cun
is linguas de minorìa e de bidha: chini narat custu o non iscit it’est narendu
o est fendu unu chistionu e un’arregionu ideologicu.
Certu podeus essi fintzas de acordu chi una
lingua no est, de issa etotu, su funhoriu de s’identidadi, ca dhu scieus totus
chi dhoi at linguas de minorìa chi no ant isterriu camineras po s’identidadi de
is populus chi dhas chistionant, e scieus puru, a s’imbessi, chi dhoi at culturas
e natzionis cun sentidu identitariu forti e intragnau chi no arrimant
tali sentidu assuba de una lingua propria; ma si custu est beru, est perou
fintzas beru chi in Sardinna su processu chi ’nd’ at bogau e ’nd’est boghendi
sa lingua sarda de sa conca, de sa connoscentzia e de su consideru de is sardus
est andadu i est andendi a paris cun su manìggiu chi ’nd’est sderrixinendi
fintzas sa cultura sarda etotu de s’atinu comunu: bastat a si castiai a ingiriu
cun ogu e coru sintzillu po dhu cumprendi e si’nd’agatai. Po s’agatai bèni de
s’aponciu chi tenint medas pessonis candu si fuedhat e si chistionat de sardu e
de sardidadi. E, po beni ch’andit, totu sa chistioni de su sardu finit po essi
arrenconada in su furrungoni de su folclore: cumenti fessit carchi cosa chi
podeus puru arregodai dogna tantu, mancai comenti arrexini antiga, po torrai a
bogai carchi diciu sàbiu o carchi sciolloriu pibirudu; e mancai, in s’ora chi
seus, po dha tenni cumenti un’ispantu denanti a su chi, sendu nostru ma chene
dh’atuai, dhu castiaus cumenti istrangiu e atesu de nos etotu, de aici chi si
castiaus, nosus a nosatrus etotu, cun sa propria mirada allena chi
s’adderetant is furestéris.
Ma dhoi at perou carchi cosa chi aguantat beni
totu custa faìna e frassu cuntivizu, e chi s’aponit traessa a totu custu
manìggiu chi bolit isciarrocai su sentidu nostru chi nos iscerat: e custa cosa
tosta, atzuda, abetiosa e po fintas tirriosa est sa lingua: a su mancu fintzas
a candu s’abrarat, e si dha lassant, fintzas a candu dh’eus a podi agguardai;
sa lingua, seu narendi, cussa bera e bia, sa lingua de sa vida, impitada in sa
vida e po contai e narai sa vida (e no scéti po cantai mutus, mutetus e
batorinas de una ìa, o po contai carchi contixedhu de forredha de is mannus
antigus). Sa lingua, fintzas a candu est vida, no est facili a dha mantenni
aintru ’e is lacanas de su folclore. E insaras est po custu chi is chi bollint
ponni in olvidu su sentidu beru e intragnau de una cultura, inghitzant propriu
fendi scaresci sa lingua, boghendi a pillu calisisiat arreghescia po no dha fai
imperai, mancai andendi a pagu a pagu in custu andongiu, caminendi a gradus,
arredusendi una lingua, su sardu, in cussorgias sempri prus piticas, a intru de
lacanas sempri prus istrintas: acorrendidha in su rodeu alindau de is paisanus
de una propria bidha, in intru ’e is murus de domu, lassendidha imperai scéti
mein ’s traballus prus antigus de unu tempus chi si ’nd’est andendi impari cun
issus, fintzas a torrai su sardu a unu suspiu impitau de is piciochedhus chi si
creint balentis. De manera chi, a facci ’e su sardu, est crescendi deddiora in
su prus de sa genti sarda etotu unu sentidu presumìu, de sufficéntzia
aponciada, unu sentidu, frassu, chi custa lingua no siat bona po sei matessi a
narai totu su chi si bolit e si depit, ca su sardu no tenit is aìnas giustas e
de giudu po espressai totu s’abisongiu de nai, po nai totu su chi s’astesiat
foras de domu e foras de bidha, foras de is òrus istrintus de una vida
atremenada in su pagu; est crescendi una cumbintzioni chi custa lingua nostra
no potzat nai atru chi su chi est antigu, chi potzat nai scéti s’antigoriu, su
chi est familiari o bidhunculu. Aici pensat su prus de sa genti, chene mancu de
s’abizai cantu totu custu, atinadu o no atinadu chi si dh’apat, est su
crumpimentu de unu ’etu ideologicu.
A nai chi su sardu no tenit capassidadis
bastantis po espressai e nai su meda (mancai siat pretzisu de traballai ancora,
e meda, po ’ndi bogai de sa lingua totu s’iscrusoxu suu, cuau e virtuali), a
nai chi su sardu no tenit is fuedhus e peraulas bastantis: a nai totu custu est
a nai una fartzidadi una cosa no bera. Iat a bastai a ghetai sa mirada ind unu
ditzionariu ben’assentau, o, mellus ancora, a sa literadura sarda moderna chi
s’est brotendi froris de ispantu: de lingua, de poesia e de prosa.
A nai chi is linguas de minorìa funti
cundennadas a morri, e chi custa morti no si potzat istransiri, ca custa est sa
bia e iss’andanta de su progressu e de sa modernidadi, custa est una bidea,
funti fuedhus, custus, de una una sociologìa a stracu batatu, una faula neta.
A nai chi sa scéntzia podit scéti castiai su
chi est acontessendi e dh’allistai in su registru de sa connoscentzia, e chi,
in fatu ’e custu contu, sa linguistica podit e depit scéti castiai e marcai chi
is linguas minoris funti morendi e atru non si podit, a nai e a fai diaìci est
cument’a nai unu dotori chi ananti de su malàdiu atru no fait ca dhi nai chi
est malàdiu renuntziendi a dhu sanai e a dhu sarvai, e lassendidhu morri; ma is
malàdius e is linguas debilis e malàdias podint sanai e si depint sarvai.
Un’atra cosa chi medas bortas mi dimandu est
poita est aici dificili, po sa politica culturali, a ponni sa lingua in sa
lista de is cosas de agguardai, e a dha cunsiderai unu “beni culturali”.
Fortzis poita ca sa lingua no est una cosa concreta chi si podit castiai e
tocai, ca no est unu nuraxi o una taula pintada, e nemancu unu sedatzu o unu
ciliru de si dhu scaresci in intru e unu museu; fortzis poita ca sa lingua est
lévia che issa vida etotu, e che issa vida si ’nci iscapat i est mala a dha fai
intrai in su stampu istrintu e grai de sa politica e de dogna
programmatzioni: fortzis est po custu chi benit mellus a dha fai scaresci e dha
minuspretziai: ei, a dha minuspretziai a su propriu de s’esistentzia, de su
biviri, a su propriu de sa vida etotu. Ma sa vida torrat a nasci dogni annu e
si no est de unu ’etu at essi de un’atru. E si morit custu sardu, custa limba,
labai chi ’nci ’nd’est unu atera giai pronta mein ’s intragnas prossimas de su
coru; dha seu intendendi deddiora, fintzas de sa picinnìa, zumiendimì mein ’s
origas. Adhìa de dogni cosa; adhìa de dogni trobea, adhìa de dogni trampa,
adhìa de dogni faula. Adhia de totu.
maurizio virdis
Nessun commento:
Posta un commento